Ngày 5/8/2012, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1019/QĐ-TTg V/v phê duyệt Đề án Trợ giúp người khuyết tật (NKT) giai đoạn 2012 - 2020 nhằm mục tiêu: Hỗ trợ NKT phát huy khả năng của mình để đáp ứng nhu cầu bản thân, tạo điều kiện cho NKT vươn lên, tham gia vào các hoạt động KTXH, góp phần xây dựng cộng đồng... Đề án này có 9 nội dung chủ yếu, trong đó trợ giúp pháp lý (TGPL) là một trong những nội dung quan trọng. Để tuyên truyền về TGPL cho NKT, Tạp chí Người Bảo trợ đã có cuộc trao đổi với ông Cù Thu Anh - Phó Cục trưởng Cục TGPL - Bộ Tư pháp về hoạt động này.

- Phóng viên: Để thực hiện Quyết định số 1019 của Thủ tướng Chính phủ về TGPL cho NKT, Cục đã xây dựng và triển khai kế hoạch thực hiện như thế nào, thưa ông?

- Ông Cù Thu Anh: Thực hiện Quyết định số 1019/QĐ-TTg ngày 05/8/2012 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án trợ giúp người khuyết tật giai đoạn 2012 - 2020, Cục đã tham mưu Bộ trưởng Bộ Tư pháp ban hành Quyết định số 3888/QĐ-BTP ngày 18/12/2012 về việc ban hành Kế hoạch năm 2013 triển khai thực hiện chính sách TGPL cho NKT, trong đó lựa chọn 5 nhóm nội dung cần thiết triển khai kịp thời đáp ứng nhu cầu TGPL của NKT gắn với trách nhiệm của Cục TGPL, Sở Tư pháp, Trung tâm TGPL Nhà nước các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và các tổ chức, cá nhân có liên quan. Trong đó: Một là, tăng cường truyền thông về TGPL cho NKT. Hai là, tăng cường năng lực thực hiện TGPL cho NKT. Ba là, thực hiện TGPL cho NKT. Bốn là, nghiên cứu xây dựng mô hình TGPL đặc thù dành cho NKT. Năm là, theo dõi, hướng dẫn, kiểm tra, giám sát, sơ kết, đánh giá việc thực hiện chính sách TGPL cho NKT.

Bên cạnh đó, Cục đã tham mưu Bộ trưởng Bộ Tư pháp hướng dẫn triển khai thực hiện chính sách TGPL cho NKT năm 2013. Đến nay, các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đã ban hành Kế hoạch TGPL cho NKT và hầu hết các địa phương đã tổ chức triển khai thực hiện. Nhìn chung, sau khi có Đề án của Thủ tướng Chính phủ, hoạt động TGPL cho NKT đã có sự quan tâm, đầu tư phù hợp với đặc thù của công tác này, trong đó nhiều địa phương đã có kế hoạch triển khai và đã bổ sung thêm kinh phí tổ chức thực hiện, hoạt động TGPL cho NKT mang tính đặc thù.

- Phóng viên: Xin ông cho biết, Cục đã thực hiện TGPL cho NKT tập trung vào những nội dung gì? Ông có thể nói rõ về tình hình xây dựng mô hình TGPL đặc thù cho NKT mà Cục đã đưa ra trong kế hoạch năm 2013?

- Ông Cù Thu Anh: Theo báo cáo chưa đầy đủ, từ năm 2007 đến nay, các Trung tâm TGPL nhà nước trong toàn quốc đã TGPL cho khoảng 3.670 lượt NKT nói riêng và hàng vạn NKT, trong đó có cả thương, bệnh binh. Riêng năm 2012, các Trung tâm trong toàn quốc đã thực hiện TGPL cho 578 NKT, chưa kể số lượng hàng nghìn người được TGPL là thương, bệnh binh, với các hình thức như tư vấn pháp luật, cử luật sư cộng tác viên và trợ giúp viên pháp lý tham gia tố tụng bào chữa, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp trước các cơ quan tố tụng, đại diện ngoài tố tụng. Bên cạnh đó, hàng trăm nghìn lượt NKT được phổ biến, cung cấp thông tin TGPL để nâng cao nhận thức, ý thức pháp luật thông qua hoạt động TGPL về cơ sở, đặc biệt tại các địa bàn vùng sâu, vùng xa, vùng có nhiều đồng bào dân tộc thiểu số đang sinh sống; lồng ghép các nội dung về quyền được TGPL của NKT, góp phần nâng cao hiểu biết pháp luật, ý thức tôn trọng và chấp hành pháp luật của người dân nói chung và NKT nói riêng.

Thực hiện kế hoạch công tác TGPL năm 2013 của Cục và kế hoạch hoạt động của Chương trình đối tác tư pháp, ngày 4/6/2013, tại TPHCM, Cục đã tổ chức Hội nghị "Tọa đàm về các giải pháp bảo đảm quyền được TGPL của NKT" cho 60 đại biểu là Lãnh đạo Trung tâm TGPL Nhà nước và trợ giúp viên pháp lý của 18 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương.

Về xây dựng mô hình TGPL đặc thù cho NKT, năm 2013, Cục đã tiến hành khảo sát nhu cầu TGPL của NKT tại 25 địa phương, chuẩn bị khảo sát, trao đổi, học tập kinh nghiệm TGPL cho NKT của nước ngoài để phục vụ cho việc nghiên cứu về mô hình này.

- Phóng viên: Trong quá trình triển khai, Cục đã gặp những vướng mắc, khó khăn nào, thưa ông? Ông có thể cho biết một vài trường hợp cụ thể?

- Ông Cù Thu Anh: Thứ nhất, vẫn còn nhiều NKT chưa biết quyền được TGPL hoặc biết nhưng chưa thể tiếp cận với dịch vụ này do hoạt động truyền thông vẫn chưa sâu rộng, phương pháp truyền thông chưa đa dạng, phù hợp với các dạng tật khác nhau. Hơn nữa, hoạt động TGPL tuy ngày càng được tăng cường về cơ sở với nhiều phương thức nhưng chủ yếu mới đến cấp xã, phường, chưa đến được nhiều thôn, bản ở nông thôn, vùng sâu, vùng xa. Trung bình 1 - 2 năm, các trung tâm TGPL chỉ tổ chức được 1 đợt TGPL lưu động đến cấp xã. Đối với NKT, việc đi lại, nghe, nói, tiếp xúc, trao đổi gặp nhiều trở ngại, vì vậy họ rất khó có điều kiện đến nơi địa điểm xa cách, ở Trung tâm hay Chi nhánh để yêu cầu TGPL. Bên cạnh đó, do số lượng người thực hiện TGPL còn ít, nhiều người vẫn chưa được trang bị đủ kiến thức và kỹ năng chuyên biệt về TGPL cho NKT, mạng lưới TGPL chưa rộng khắp để đáp ứng hết nhu cầu TGPL ngay tại chỗ của NKT.

Thứ hai, cơ sở vật chất, kinh phí, phương tiện làm việc của các Trung tâm TGPL thiếu thốn, hạn chế như một số trung tâm chưa có xe ô tô để chủ động TGPL lưu động; trụ sở làm việc và phòng tiếp dân chưa thuận lợi cho NKT tiếp cận (ở tầng cao hoặc không có lối đi riêng dành cho NKT...); thiếu trang thiết bị làm việc; kinh phí dành cho hoạt động chuyên môn, nghiệp vụ như TGPL lưu động, tập huấn, bồi dưỡng nghiệp vụ... còn rất khó khăn. Nhiều tỉnh khi phê duyệt chương trình TGPL cho NKT chưa bổ sung, bố trí kinh phí TGPL cho NKT theo yêu cầu của Đề án.

Thứ ba, do còn đang trong quá trình triển khai Đề án, nên mô hình TGPL cho NKT đang trong quá trình hình thành, xây dựng, các tổ chức thực hiện TGPL chưa có sự phối hợp chặt chẽ với các tổ chức của NKT như Hội người khiếm thị, khiếm thính, các hiệp hội, CSSX kinh doanh của NKT trong việc tìm hiểu nhu cầu và TGPL cho họ khi cần thiết. Đội ngũ cộng tác viên TGPL là những cán bộ, thành viên của các cơ quan, tổ chức chuyên về NKT hoặc bản thân họ là NKT còn đang trong quá trình xây dựng.

Cụ thể là Cục đã tăng cường truyền thông về TGPL cho NKT như tổ chức hội thảo, tọa đàm về các giải pháp bảo đảm quyền được TGPL của NKT; xây dựng nội dung TGPL cho NKT trong các chuyên trang, chuyên mục chung về TGPL trên các phương tiện thông tin đại chúng; biên soạn và phát hành sách hỏi - đáp pháp luật, tờ gấp pháp luật và các ấn phẩm chuyên dụng khác dành cho NKT có nội dung phổ biến, truyền thông về quyền được TGPL và các quyền, nghĩa vụ khác của NKT; xây dựng và lắp đặt Bảng tin, hộp tin, tờ thông tin về TGPL... Ngoài ra, Cục đã xây dựng các chương trình, tài liệu và tổ chức tập huấn, bồi dưỡng kiến thức và kỹ năng nghiệp vụ TGPL cho NKT đối với đội ngũ thực hiện trợ TGPL và thành viên Ban chủ nhiệm CLB TGPL; nghiên cứu mô hình, các giải pháp TGPL đặc thù cho NKT có hiệu quả.

- Phóng viên: Xin ông đánh giá hiệu quả quá trình thực hiện việc TGPL cho NKT của Cục từ khi triển khai theo nội dung Đề án. Kế hoạch sắp tới như thế nào trong việc TGPL cho NKT?

- Ông Cù Thu Anh: Để nâng cao chất lượng hoạt động trợ TGPL cho NKT, trong thời gian tới, Cục sẽ tập trung vào một số hoạt động gồm: Nghiên cứu, xây dựng, tham gia xây dựng, góp ý, thẩm định các văn bản pháp luật, chính sách về NKT, bảo đảm các quyền của NKT. Đề xuất đưa yếu tố NKT vào việc xây dựng, thẩm định, ban hành văn bản quy phạm pháp luật; phối hợp với Bộ LĐ-TB&XH tăng cường hoạt động hướng dẫn, theo dõi, giải đáp khó khăn, vướng mắc, kiểm tra, giám sát việc triển khai thực hiện chính sách TGPL cho NKT, bảo đảm việc thực hiện chính sách kịp thời, phù hợp với thực tiễn, góp phần thực hiện có hiệu quả Đề án; tăng cường các hoạt động hợp tác quốc tế, trao đổi, học tập kinh nghiệm TGPL cho NKT của các nước trên thế giới, cũng như tìm kiếm nguồn hỗ trợ về tài chính và kỹ thuật cho công tác này.

Xin cảm ơn ông!

Hương Ngát (thực hiện)