Rối loạn ngôn ngữ ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp và khả năng học tập của trẻ trong môi trường mà trẻ sử dụng tiếng mẹ đẻ ngay từ bậc học mầm non. Các rối loạn này cũng gây ảnh hưởng trực tiếp đến việc học ngôn ngữ viết, tiếp nhận kiến thức ở trường và trong cả đời sống của trẻ. Vấn đề rối loạn ngôn ngữ thường được người thân, giáo viên nhận thấy khi so sánh với sự phát triển ngôn ngữ chung của các trẻ ở cùng độ tuổi. Bởi vậy, việc phát hiện, can thiệp sớm và kết hợp với giáo dục, trị liệu tâm lý là cần thiết để bảo vệ trẻ khỏi chứng rối loạn ngôn ngữ.

Thực trạng và nguyên nhân

Cần cho trẻ đi học mẫu giáo bởi đó là môi trường tốt nhất cho trẻ học hỏi và phát triển ngôn ngữ

Trong những năm đầu đời, trẻ phát triển ngôn ngữ rất nhanh, nhiều trẻ có thể học nói và nói chuẩn từ khi mới lên 1, 2 tuổi, tuy nhiên, thực tế cho thấy có nhiều trẻ không phát triển ngôn ngữ bình thường như những trẻ khác ở đúng độ tuổi. Theo một nghiên cứu mới đây, có khoảng 3 - 5% trẻ bị rối loạn về tiếp thu ngôn ngữ, bày tỏ ngôn ngữ hoặc cả hai. Trẻ thường gặp khó khăn để hiểu ngôn ngữ khi lên 4 tuổi. Rối loạn ngôn ngữ có tính chất dai dẳng, chủ yếu là rối loạn cấu trúc ngôn ngữ, rối loạn khả năng nghe, khả năng giao tiếp bình thường, nhưng không bị tổn thương về thần kinh chi phối lời nói. Đối với những trẻ gặp khó khăn khi tiếp thu ngôn ngữ cũng sẽ bị hạn chế về diễn đạt ngôn ngữ đó. Vì vậy, cần phải giúp trẻ hiểu tiếng nói, trước khi có thể sử dụng lời nói một cách hiệu quả.

Theo Thạc sĩ Ngôn ngữ trị liệu Nguyễn Tường Anh, thông thường từ 2 - 3 tháng tuổi, trẻ bắt đầu học phát âm, từ 7 - 9 tháng, sẽ bập bẹ các từ như "ạ, măm măm", đến 12 - 15 tháng, trẻ nói được vài từ đơn giản. Tới 2 tuổi, trẻ có thể nói câu ngắn ít từ và 3 tuổi sẽ nói được câu dài. Với trẻ rối loạn ngôn ngữ thường ở 2 dạng là rối loạn tiếp nhận ngôn ngữ (chậm hiểu lời) và rối loạn về cách phát âm (chậm nói, nói ngọng, nói lắp). Những trường hợp này, trẻ sẽ dễ trở nên thụ động, thiếu tự tin, sống thu mình, kém hòa nhập và thường đi kèm với những khuyết tật phát triển như bệnh tự kỷ hoặc rối loạn tâm lý. Nguyên nhân của rối loạn tiếp thu ngôn ngữ thường không rõ, nhưng được cho là sự ảnh hưởng của các yếu tố như di truyền, mức độ được làm quen với ngôn ngữ, hoặc độ phát triển chậm do hậu quả của tai nạn, bướu, hay bị tổn thương não.

Giải pháp can thiệp

Để bảo vệ hội chứng rối loạn ngôn ngữ cho trẻ, cần thực hiện đồng bộ một số các giải pháp sau:

+ Kết hợp dạy trẻ nói, sửa những từ trẻ phát âm chưa đúng, cần cho trẻ hòa nhập với môi trường sống lành mạnh, vui chơi cùng bạn bè và có nhiều cơ hội giao tiếp. Để tránh hoặc giảm tối đa sự rối loạn ngôn ngữ ở trẻ thì biện pháp quan trọng hàng đầu là các bậc phụ huynh và người thân trong gia đình phải hạn chế việc cho trẻ từ 0 - 3 tuổi tiếp xúc với máy chơi game, tivi, máy tính, điện thoại... vì đây là giai đoạn trẻ bắt đầu xây dựng những cơ sở về khả năng ngôn ngữ. Rất cần thiết cho trẻ đi học mẫu giáo, bởi đó là môi trường tốt nhất để trẻ học hỏi và phát triển ngôn ngữ qua các bài hát, câu chuyện, trò chuyện với trẻ cùng độ tuổi...

+ Biện pháp quan trọng tiếp theo là giao tiếp trực tiếp để hướng dẫn cho trẻ làm quen với các đồ vật, hành động, cử chỉ liên quan đến các yêu cầu và ước muốn của trẻ. Người lớn nên cùng tham gia vào các trò chơi, giúp trẻ phát triển khả năng ngôn ngữ và mạnh dạn hơn trong giao tiếp, biết sử dụng các từ ngữ cần thiết khi thể hiện nhu cầu, cảm xúc.

+ Khuyến khích khả năng nói. Tùy thuộc vào từng trường hợp cụ thể của mỗi trẻ mà có phương pháp phát triển ngôn ngữ thích hợp như khuyến khích khả năng nói, không gò ép trẻ phải có tiến bộ ngay trong việc học các từ và câu mới và nên dạy trẻ một cách dần dần, bền bỉ.

+ Đưa trẻ đến các cơ sở khám chữa bệnh chuyên khoa để kịp thời bảo vệ trẻ khỏi chứng rối loạn ngôn ngữ, đặc biệt với những trường hợp trẻ gặp nhiều khó khăn trong phát âm, diễn đạt ngôn ngữ nên đưa trẻ đến các cơ sở y tế chuyên khoa về bệnh lý ngôn ngữ để kiểm tra khả năng chú ý và tập trung, thính giác, thị giác, não bộ, nhằm phát hiện, can thiệp sớm, góp phần khôi phục, phát triển khả năng ngôn ngữ, bảo vệ trẻ trước nguy cơ rối loạn và chậm phát triển ngôn ngữ.

Đạt Lê