Hiện nay, chế phẩm gọi là Thực phẩm chức năng (TPCN) được quảng cáo rầm rộ và được dùng rất nhiều. Có nhiều người xem chúng có tác dụng tốt, thậm chí gọi đó là chế phẩm thần kỳ, nhưng cũng có không ít người than phiền đó chẳng có tác dụng gì, dùng nhiều có khi ảnh hưởng không tốt cho sức khỏe. Đáng lo ngại hơn nữa là nhiều người đang sử dụng quá nhiều TPCN trong 1 ngày.

Loạn Thực phẩm chức năng

Khảo sát sơ bộ trên thị trường hiện nay, có thể thấy có hàng ngàn loại TPCN (cả ngoại lẫn nội) được bán trên thị trường. Vì TPCN không phải là thuốc, việc mua bán cũng khá tự do, thoải mái. Người dùng cũng hồn nhiên cần “chức năng” gì thì mua loại đó sử dụng. Tuy nhiên, cái gì cũng cần liều lượng và chừng mực. Cần phải hiểu rõ, TPCN là gì và bổ sung như thế nào cho đúng?

Trước hết, cần biết TPCN là gì? TPCN là những chế phẩm bắt nguồn từ thực phẩm đã được thay đổi thành phần qua chế biến, bổ sung nhằm đưa đến tác dụng sinh lý nào đó có lợi cho sức khỏe ngoài việc cung cấp chất dinh dưỡng cơ bản. Các TPCN được bày bán với với bao bì chai lọ giống chai lọ thuốc và dạng bào chế là viên nén, viên nang giống y như viên thuốc nhưng không được xem là thuốc. Trên nhãn, bao bì của TPCN bắt buộc phải ghi rõ: “Đây không phải là thuốc và không được dùng để thay thế thuốc”. Lấy ví dụ sản phẩm là vitamin và chất khoáng, nếu nhà sản xuất đăng ký là thuốc thì sản phẩm đó là thuốc phải bán trong nhà thuốc. Nhưng nếu đăng ký là TPCN (vì ta có thể tìm thấy vitamin và chất khoáng trong thực phẩm ăn uống hằng ngày và trong TPCN, vitamin và chất khoáng đã bổ sung, thay đổi liều lượng nhằm hỗ trợ sức khỏe) thì chế phẩm vitamin và chất khoáng được đăng ký như một thực phẩm và phải bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm (phải đăng ký và nêu rõ các tiêu chuẩn chất lượng cho người tiêu dùng biết), khi đó gọi là TPCN.

TPCN có thể bày bán không chỉ ở nhà thuốc (phải để ở nơi biệt lập tách rời khu vực dược phẩm) mà còn ở các siêu thị như thường thấy ở nước tiên tiến như ở Mỹ. Xin nhắc lại, chế phẩm đăng ký là TPCN thì đó không phải là thuốc, ở Mỹ không được FDA Mỹ (tương đương với Cục Quản lý Dược thuộc Bộ Y tế ở nước ta) quản lý, và tác dụng của TPCN nhiều khi chưa thông qua nghiên cứu khoa học để chứng thực giống như là dược phẩm. Cần lưu ý, mặc dù là TPCN, phải dùng đúng liều lượng theo hướng dẫn thì mới an toàn.

Trong tình hình hiện nay nên lưu ý, bên cạnh một số chế phẩm TPCN có chất lượng bảo đảm sự an toàn (đương nhiên phải dùng đúng cách, đúng liều lượng theo hướng dẫn) có nhiều chế phẩm “dỏm” trà trộn trên thị trường vừa bán rất đắt tiền vừa gây hậu quả rất không có lợi. Khi bị rối loạn gọi là nhẹ, cơ thể có thể tự hồi phục nhưng đòi hỏi phải có thời gian dài, nếu lúc này dùng TPCN loại tốt, dùng đúng cách và đúng liều lượng có thể làm cơ thể phục hồi, cải thiện nhanh hơn, Nhờ quảng cáo, tiếp thi rầm rộ nên nhiều người cả tin, cứ tưởng TPCN  là “thần dược” chữa bá bệnh. Thật ra, đây phải xem chỉ là thực phẩm bổ sung, chỉ có tác dụng “hỗ trợ” và có rất nhiều hạn chế chứ không phải có tác dụng gọi là “thần kỳ”. Như có người uống “dầu cá” trong suốt cả một năm với hy vọng là giúp “mỡ  trong máu” tốt nhưng không ngờ khi khám sức khỏe thì bị rối loạn lipid huyết, tức mỡ trong máu, trong đó có cholesterol cao.

TPCN vẫn có thể gây tác dụng phụ

Rất nhiều người ở tuổi trung niên, nhất là những người ở đô thị hiện nay, do đặc thù lối sống, ít rèn luyện, ăn uống không điều độ, dinh dưỡng không cân bằng. Thay vào đó, lại dùng TPCN để bù đắp. Đây là một quan niệm rất sai lầm.

Cần lưu ý, TPCN vẫn có thể gây tác dụng phụ hay phản ứng có hại giống như thuốc, thậm chí có thể gây dị ứng nặng nề nhất là sốc phản vệ (như báo chí đã đưa tin có người dùng TPCN để trị bệnh lupus ban đỏ đã bị dị ứng rất nặng, phải nhập viện để chữa trị). Vì vậy, cũng cần thận trọng trong sử dụng TPCN. Khi đi khám hoặc tái khám ở bác sĩ  phải báo cho bác sĩ biết đã dùng TPCN loại nào hoặc muốn dùng thêm TPCN. Được thông báo, bác sĩ sẽ quyết định cho dùng hay không nên dùng. Vì TPCN có thể gây tương tác bất lợi với thuốc dùng trong điều trị.

Tại bất cứ nhà thuốc nào, người tiêu dùng cũng có thể chọn lựa TPCN theo ý mình.

Để an toàn khi dùng thuốc nói chung, kể cả dùng TPCN là không dùng liên tục từ tháng sang tháng kia trong thời gian lâu dài, mà hãy dùng “cách khoảng”. Như dùng TPCN cung cấp nhiều vitamin khoáng chất bằng cách uống 20 ngày/tháng, còn 10 ngày để nghỉ “xả hơi”, sau đó có thể tiếp tục quá trình vừa kể. Nhằm tránh việc hấp thu quá nhiều vitamin có tính tích lũy như vitamin A. D gây thừa rất có hại.

Tóm lại, để phòng chống bệnh tật ta nên góp phần chống ô nhiễm môi trường, vệ sinh cá nhân thật tốt, dinh dưỡng đầy đủ và đúng cách (tránh ăn uống quá thừa năng lượng, ăn nhiều rau quả, trái cây…), vận động hợp lý và nghỉ ngơi đầy đủ, tránh nghiện rượu, thuốc lá, phòng các bệnh viêm nhiễm, có cuộc sống lành mạnh giúp thư thái, lạc quan, yêu đời. Nếu có điều kiện, có thể dùng TPCN nhưng phải dùng với ý thức thận trọng. Phải dùng TPCN đúng liều lượng chứ không thể dùng sao cũng được, không thể dùng bất kỳ liều và thời gian.